İran İslam Devriminin ardından toplumda bazı gönüllü milis güçlerin farklı isimler adı altında kılık kıyafet ve ahlaki devriyeler oluşturmaları, İran siyasetinde Cumhurbaşkanlarına ve hükümetlere yönelik ahlak polisliğinin bir baskı unsuru olarak kullanılmaya başlanması ve başörtüsü konusunda iffet ve örtünme planının zamanla emniyet güçlerine devredilmesi bugünkü İrşad Devriyelerini oluşturdu. Kültürel alanda kalması gereken iffet ve örtünme planı ilgili merkezlerin devre dışı kalması nedeniyle İran İçişleri Bakanlığının ve kolluk kuvvetlerinin kamusal alanda kılık kıyafet denetimine evrildi.

İran’da emniyet teşkilatının “Toplumsal ve Ahlaki güvenliği sağlama” birimine bağlı olan İrşad Devriyeleri kendilerine ait özel araç ve polis timi ile şehir meydanlarında, toplu ulaşım merkezlerinde, AVM’lerde ve kamusal alanda başörtüsü denetimleri yapmaya ve örtü kuralına uymayanlar hakkında idari işlem yapmaya başladılar. Bu kapsamda gözaltına alınanalar “irşad merkezlerine” götürülerek burada merkez tarafından oluşturulan toplumsal ve ahlaki irşad derslerine katılıyor ve ardından
taahhütname imzalayarak serbest bırakılıyorlar. Tekrarlanması durumunda ise konu yargıya taşınıyor.

İran eski Cumhurbaşkanı Ahmedinejad döneminde hayata geçen İrşad Devriyeleri toplumsal ve kamusal alanda daha sıkı ve sert uygulanırken, Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani döneminde uygulamanın esnetildiğini görüyoruz. ABD ile imzalanan nükleer anlaşma ile birlikte oluşan refah ve reform rüzgarını arkasına alan Ruhani, ahlak polisliğine yönelik ağır eleştiriler de yapmaya başlamıştı. Bu yönü ile ahlak polisliği ve İrşad Devriyeleri uygulamasının İran içerisinde toplumsal grupları
kanalize etmek ve hükümetlere yönelik baskı unsuru oluşturmak adına dönemsel olarak sertleştirildiğini görüyoruz. Uzun bir süredir uygulanmayan ve bölgelere göre esnetilen İrşad Devriyelerinin İbrahim Reisi’nin Cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından tekrar sert bir şekilde sahaya sürülmesi, Ruhani döneminde İranlı kadınların oluşturduğu fili duruma ağır bir darbe indirdi. Bu fiili durum İranlı kadınların zorunlu başörtüsü yasasına rağmen özellikle Tahran gibi büyük şehirlerde kendilerine özgü bir örtünme biçimleri oluşturmalarını ve buna karşılık güvenlik güçlerinin müdahale etmemelerini sağlamıştı.

İran’daki son Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde İrşad Devriyelerine son vereceğini belirten Cumhurbaşkanı Reisi, “Halk için irşad devriyeleri olmayacak bunun yerine irşadı idareciler ve yöneticiler için kullanacağız” demişti. Ancak Cumhurbaşkanı seçilmesinden kısa bir süre sonra İrşad Devriyeleri kendilerine ait özel araç ve timler ile şehir meydanlarında yeniden görünür oldular. Bu devriyelere ilişkin Mahsa Amini’den önce medyaya yansıya ilk olumsuz vaka 24 Nisan’da Tahran’da milli sporcu Muradhani’nin yaralanması ile yaşanırken ikinci vaka 16 Temmuz’da kızının gözaltına alınmasını engellemek isteyen bir annenin kendisini devriye arabasının önüne atması sonrası yaşandı.

Benzer vakaların ardı ardına artması, siyasilerden ve bazı yetkililerden örtü konusunda “başörtüsüzlere kamuda hizmet verilmesin”, “toplu ulaşıma dahi alınmasınlar” şeklinde yapılan açıklamalar halk içerisinde kutuplaşmayı artırdı. Öyle ki 19 Temmuz’da İran medyasında geniş yankı uyandıran başörtülü bir kadının dövülerek toplu ulaşım aracından atılmasına neden olmuştu. Söz konusu tarihsel kronoloji içerisinde İrşad Devriyeleri ve ahlak polisliği uygulamasına ilişkin tartışmalar
Mahsa Amini’nin hayatını kaybetmesi ile zirve noktasına ulaşırken, İran’da artık kadınlar doğrudan rejimi ve zorunlu örtüyü hedef almaya başladılar.

Gelinen noktada İranlı yetkililerden İrşad Devriyeleri’ne ilişkin yapılan açıklamalar, uygulamanın belirsiz hukuki boyutu nedeniyle çelişkili ve keyfi olabiliyor. Örneğin başörtüsüzlere kamu hizmeti verilmemesi, başörtüsü takmayanların banka hesaplarının dondurulması veya ahlak polisliği gibi bir uygulamanın ülkede zaten olmaması gibi açıklamalar İranlı yetkililere konu hakkında keyfi politika yürütme imkanı sağlıyor.