Blgede hayatn normale dnmesi iin alma hayatna ynelik desteklerin ve tedbirlerin srmesi gerekiyor. zellikle i insanlarnn blgede istihdam oluturacak yatrmlar yapmas hayatn normale dnmesine nemli katklar salayacaktr.

lkemiz 6 ubat 2023 tarihinde sabaha doru geni bir alanda etkili olan ykc bir deprem yaad. Depremin ykc etkilerinin olduu Adana, Adyaman, Diyarbakr, Gaziantep, Hatay, Kahramanmara, Kilis, Malatya, Osmaniye ve anlurfa illerinde 8 ubat 2023 tarihinden itibaren 3 ay sreyle olaanst hal ilan edildi. Daha sonra Elaz ilimiz tm ile, mahalle ve kyleri ile birlikte ‘Genel Hayata Etkili Afet Blgesi’ ilan edildi.

evre, ehircilik ve klim Deiiklii Bakanl’nn yapt hasar tespit almalarna gre (23 ubat tarihi itibariyle) ykk ve acil yklmas gereken ar hasarl 156 bin binada 507 bin bamsz blm bulunuyor. Depremde 43 bin 556 kii maalesef vefat etti. Deprem nedeniyle yaanan ykma ve vefat saylarna bakldnda yaadmz felaketin boyutunu anlamak mmkndr. Deprem hayatmzn her alann etkiledii gibi alma hayatn da nemli lde etkiledi. iler, memurlar, esnaflar, iverenler, iyerleri, emekiler, kamu kurum ve kurulular da depremin ykc etkisini yaad. Bu konuda alma ve sosyal gvenlik alanna ilikin tedbirler ilk gnlerden itibaren devreye alnd.

ten karma yasa

alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl afet blgeleri iin bir dizi tedbiri uygulamaya koydu. Bu uygulamalarn temel amac deprem blgesinde alma ve sosyal gvenlik alannda vatandalarmzn yaralarna sarmaya yneliktir. Bu erevede baz uygulamalardan bahsedelim…Kronik hastalklar nedeniyle kullanlan ila ve tbbi malzeme teminine ilikin raporlardan, 1 Ocak 2023 tarihi ve sonrasnda sresi bitmi/bitecek olan tm kronik hastalk rapor sreleri 30 Haziran 2023 tarihine kadar uzatld. Vatandalarn ila ve salk hizmetine kolay eriimini salayacak uygulamalar devreye ald. KUR, Toplum Yararna Program kapsamnda olaanst hal blgesinde kamusal ihtiyalarn giderilmesi iin 20 bin 700 kiilik istihdam salad. SGK’ya verilmesi gereken tm bilgi, belge ve beyannameler ertelendi. Ksa alma uygulamas ve nakdi cret destei devreye alnd. ten karma yasa getirildi. Depremin etkiledii illerdeki vatandalarn prim borlar 31 Austos 2023’e kadar ertelendi.

Kamu alanlarna ynelik tedbirler

Kamu alanlaryla ilgili eitli dzenlemeler 15 ubat 2023 tarihli resmi gazetede yaymland. Bu kapsamda 122 Sayl Olaanst Hal Kapsamnda Kamu Personeline likin Alnan Tedbirlere Dair Cumhurbakanl Kararnamesi, Afet Blgesindeki Kamu alanlarna Ynelik Tedbirler ile ilgili Cumhurbakanl Genelgesi, Depremler nedeniyle Milli Eitim Bakanl ve Diyanet leri Bakanl ders ve ek ders saatlerine ilikin 6793 ve 6794 sayl Cumhurbakanl Karar ilk tedbirler olarak devreye alnd.

Cumhurbakanl tarafndan yaynlanan bu genelgeler ve kararlarla blgede alma hayatna ynelik nemli admlar atld. Bu kapsamda “Afet Blgesindeki Kamu alanlarna Ynelik Tedbirler” konulu ve 2023/5 sayl Cumhurbakanl Genelgesi, 15 ubat 2023 tarihli Resmi Gazete’de yaymland. Bu genelgeye gre “olaanst hal kapsamndaki illerdeki kamu kurum ve kurulularnda alanlardan 6 ubat 2023 tarihinden geerli olmak zere idari izinli saylacaklarn veya uzaktan alma ve dnml almaya tabi tutulacaklarn durumlar hizmetlerin aksatlmamas kaydyla il valilerince deerlendirilecei” ifade edildi. Ayrca bu kapsamda olan kamu alanlar fiilen greve gelmedikleri srede idari izinli saylacaklar. dari izinli saylanlar grevleri fiilen yerine getirmi saylacak ve mali ve sosyal haklarn alacaklar.

Geici grevlendirme

“OHAL kapsamnda kamu personeline ilikin alnan tedbirlere dair kararname” ile kamu kurum veya kurulularnda alanlarn ilgili mevzuattaki artlara ve kstlamalara tabi olmakszn, olaanst halin gerekli kld durumlar sebebiyle olaanst hal kapsamndaki illerde ihtiya duyulan birim veya hizmetlerde grevlendirilebilmesi saland. Bu erevede zaten blgeye kamu hizmetleri iin gelen ok sayda kamu personeline ilaveten blgenin byk ihtiya duyduu dier kamu personellerinin geici sreli grevlendirilmesi saland.

“Olaanst Hal Kapsamnda alma ve Sosyal Gvenlik Alanna likin Alnan Tedbirlere Dair Cumhurbakanl Kararnamesi” ise 22 ubat 2023 tarihli resmi gazetede yaymland. Kararnameyle ksa alma denei, nakdi cret destei, iten karma yasa ve sosyal gvenlik dzenlemeleri hayata geirildi. Bu tedbirlerle istihdamn korunmas ve hayatn normale dnmesi hedefleniyor.

Ksa alma uygulamas nedir?

Ksa alma uygulamasnn temel amac allmayan srelerde iilere gelir destei salanmak suretiyle istihdamn korunmasdr. Genel ekonomik, sektrel, blgesel kriz veya zorlayc sebeplerle iyerindeki haftalk alma srelerinin geici olarak en az te bir orannda azaltlmas veya srekli olmamak artyla iyerinde faaliyetin tamamen veya ksmen en az drt hafta sreyle durdurulmas hallerinde, iyerinde ay amamak zere sigortallara alamadklar dnem iin gelir destei salayan uygulamadr. Cumhurbakanl kararnamesine gre olaanst hal sresince depremlerin etkilerinden kaynakl blgesel kriz gerekesiyle ksa alma denei verilecek. Ksa alma kapsamnda iilere ksa alma denei veriliyor. Ayrca iilerin genel salk sigortas primleri deniyor.

Sreci nasl iliyor?

Uygulama iin iveren KUR’a bavuruda bulunuyor ve Mfettilerince yaplan uygunluk tespiti gerekiyor. Ancak deprem nedeniyle demeler iin uygunluk tespiti beklenmeyecek. Cumhurbakanl kararnamesine gre olaanst hal ilan edilen blgeden SGB’nca belirlenecek il/ilelerde bulunan iyerleri ve/veya deprem sebebiyle ykk, acil yklacak, ar veya orta hasarl olduunu belgeleyen iyerleri iin uygunluk tespitinin tamamlanmas beklenmeksizin iverenlerin bavurusu dorultusunda ksa alma denei verilecek. verenin hatal bilgi ve belge vermesi nedeniyle yaplan fazla demeler, yasal faizi ile birlikte iverenden tahsil edilecek. verenler ksa alma bavurularn e-devlet zerinden yapacaklar. demeler iilerin hesaplarna yatrlacak.

Ksa alma denei, iinin son 12 aylk prime esas kazanlar dikkate alnarak gnlk ortalama brt kazanc zerinden hesaplanyor. Ksa alma denei, iilerin bu ekilde hesaplanan gnlk ortalama brt kazancnn yzde 60’I tutarndadr. Ancak bu tutar asgari cretin brt tutarnn yzde 150’sini geemiyor. Ksa alma deneinin sresi azami aydr. Bu sreyi alt aya kadar uzatmaya ve isizlik deneinden mahsup edilip edilmeyeceini belirlemeye Cumhurbakan yetkilidir.

ten karma yasa

lgili kararnameyle olaanst hal ilan edilen illerde her trl i veya hizmet szlemelerinin, olaanst hal sresince istisnalar dnda feshedilemeyecei dzenlemesi getirildi. Kararnameye gre “4857 sayl Kanununun 25’inci maddesinin birinci fkrasnn (II) numaral bendinde ve dier kanunlarn ilgili hkmlerinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarna uymayan haller ve benzeri sebepler, belirli sreli i veya hizmet szlemelerinde srenin sona ermesi, iyerinin herhangi bir sebeple kapanmas ve faaliyetinin sona ermesi, ilgili mevzuatna gre yaplan her trl hizmet almlar ile yapm ilerinde iin sona ermesi halleri dnda iveren tarafndan feshedilemez.”

Nakdi cret destei

Olaanst hal ilan edilen illerde eitli nedenlerle ksa alma denei alamayacak durumda olan iilere nakdi cret destei verilecek. Kararnameyle “6 ubat 2023 tarihi itibaryla i szlemesi bulunan iilerden, ivereni tarafndan; ksa alma bavurusuna istinaden yeni bir hak sahiplii olumayanlar, depremlerin etkilerinden kaynakl iyerinin kapanmas veya kapatlmas sebebiyle i szlemesi feshedilen ve yeni bir isizlik denei hak sahiplii olumayanlara herhangi bir sosyal gvenlik kuruluundan yallk ayl almamak kaydyla ve varsa daha nce balatlabilecek durumda olan hak sahipliklerinden kalan sreler tamamlandktan sonra, ksa alma uygulanan dnemde veya isiz kaldklar sre kadar olaanst hal sresini gememek zere sizlik Sigortas Fonundan gnlk 133,44 Trk liras nakdi cret destei verilecei” dzenlemesi yapld. Ksa almada olduu gibi nakdi cret destei alanlarn da genel salk sigortasna ilikin primleri devlet tarafndan karlanacak.

ilerin toplu szleme srelerine ilikin dzenleme

Kararnameyle olaanst hal blgesinde balayacak ve balam olan toplu szlemeler ile ilgili sendikal hak kayplar yaanmamas ise sre uzatm yaplmtr. Bu erevede “6356 sayl Sendikalar ve Toplu Szlemesi Kanunu kapsamndaki yetki tespitlerinin verilmesi, toplu i szlemelerinin yaplmas, toplu i uyumazlklarnn zm ile grev ve lokavta ilikin sreler olaanst hal ilan edilen illerde 6 ubat 2023 (bu tarih dahil) tarihinden itibaren olaanst hal sresince uzatlmas” dzenlenmitir.

Sosyal gvenlik alannda tedbirler

lgili kararnameyle daha nce sosyal gvenlik alannda alnan tedbirlere ilave yeni tedbirler devreye sokulmutur. Bu erevede “olaanst hal sresince Sosyal Gvenlik Kurumunca Kurum btesinden finansman salanacak salk hizmetleri ile ilgili tedbirleri almaya, usul ve esaslar belirlemeye Sosyal Gvenlik Kurumu’nun yetkili olaca ve bu kapsamda yaplacak harcamalarn Sosyal Gvenlik Kurumu’nun btesinden karlanaca” dzenlemesi yaplmtr.

Deprem nedeniyle yaadmz byk afetin etkilerini azaltmak amacyla devlet dier alanlarda olduu gibi alma ve sosyal gvenlik alanna ilikin de ok sayda tedbiri hayata geirdi/geiriyor. Sre iinde ihtiya duyulan yeni tedbirler olursa buna ynelik admlar da atlacaktr. Blgede hayatn normale dnmesi iin alma hayatna ynelik desteklerin ve tedbirlerin srmesi gerekiyor. zellikle i insanlarnn blgede istihdam oluturacak yatrmlar yapmas hayatn normale dnmesine nemli katklar salayacaktr. Byk irketlerin yatrm planlamalarna blge illerini almas yaplan insani yardmlar kadar nemlidir. gc piyasalar asndan en nemli hedef ilk olarak blgede en azndan deprem ncesi istihdam rakamlarnn korunmas ve mmknse artrlmasdr. Bu nedenle blgeyi istihdam ve yatrm asndan cazip hale getirmek gerekir. insanlar blgeye insani yardmlar gndermenin yan sra i imkanlar oluturacak yatrmlar da planlarna almalar gerekir.

@TarkanZengin